Owczarek środkowoazjatycki - Central Asian Ovtcharka

MOGUL

KLASYFIKACJA TYPÓW w zależności od budowy GŁOWY , POMIARY, PARAMETRY,Główne kierunki rozwoju wewnątrz rasowych typów.
/według Myczko i Bielenkija/

Próby sklasyfikowania odmiennych TYPÓW podejmowano niejednokrotnie.
Najbardziej udane, z punktu widzenia biologii , klasyfikacje opierają się na różnicach w budowie głowy. Nieprzypadkowo mówi się że:
" RASA PSA WYRAŻONA JEST W GŁOWIE" .

Zajmując się klasyfikacją , trzeba jednak trzymać się " złotego środka", nie powinno wydzielać się jednego tylko prawidłowego typu, uważając pozostałe za niepoprawne., na tak ogromnym obszarze jak Azja środkowa , oczywistym jest że nie mógł powstać tylko jeden TYP .

Z drugiej strony, czy jest sens, dzielić rasę na tak wiele odmian, opierając się na nieznacznych różnicach eksterieru ?
Uważamy jednak za konieczne wydzielenie choćby niewielkiej liczby DOSTATECZNIE WYRAŹNIE RÓŻNIĄCYCH SIĘ MIĘDZY SOBA TYPÓW , w obrębie których forma głowy idzie w parze z zasadniczymi odrębnościami w budowie ciała i odmiennym umaszczeniem.

ZWIĄZEK TYPÓW Z UMASZCZENIEM JEST BARDZO SCISŁY !!!Zaleca się zwracanie pilnej uwagi na umaszczenie, gdyż tak jak różnice w budowie czaszki, może określić jedynie doświadczony ekspert, początkującemu hodowcy najłatwiej orientować się na umaszczenie .

Wyjątkiem jest maść pręgowana , spotykana praktycznie u wszystkich odmian. W ten sposób , ze względu na budowę czaszki dzielimy psy na :

KLINOGŁOWE
Długa głowa. , stosunek części czaszkowej : części twarzowej= 1:1
Górna linia głowy opada od guza potylicznego do nosa. , przejście z czoła w kufę BARDZO PŁYNNE., praktycznie bez przełomu.
Z profilu głowa ma formę długiego tępego klina. Dość często rozwinięte łuki brwiowe., stwarzające wrażenie ostrego przełomu.
PSY tego typu charakteryzują się dużym wzrostem, o pięknym płynnym ruchu i zamaszystym szybkim kłusie.
Spotykane umaszczenia: czarno- białe i szare pręgowane.
Nie spotyka się maści słomkowej., tak charakterystycznej dla innych typów.
Podobny typ to tzw. " KOŃSKA GŁOWA", te same proporcje czaszki do kufy, ale opuszczona kufa. i przejście z czoła w pysk nieobecne.
Łuki brwiowe bardzo słabo wyrażone.
Takie typy spotyka się rzadko i są różnie oceniane przez ekspertów.
Podejrzenia o domieszki krwi chartów są nie uzasadnione.
Typowe braki:
Wąska pierś, płaskie żebra, suchość budowy, rozwijają się bardzo powoli, ok. 3-ech lat.

CEGŁOGŁOWE
Głowa zbliżona do prostopadłościanu - cegły,
stosunek części czaszkowej : części twarzowej = 3:2
Kufa u nasady szerokości prawie równej części czaszkowej. – praktycznie nie zwęża się ku nosowi.
Z profilu , linia czaszki równoległa do linii kufy., stop łagodny.
Kufa tępa, ociosana, wargi grube, nie zwisające.
Łuki nadoczodołowe umiarkowanie wyrażone.
Szyja bardzo mocna, nie wysoko noszona, z dużym podgardlem.
Pies sprawia wrażenie przysadzistego.
Tułów bardzo mocny, klatka piersiowa szeroka, żebra okrągłe,
Bardzo mocny kościec.
Najczęściej spotykane umaszczenia:
w Tadżykistanie tzw. "tadżyki" często jednolite piaskowe, od rudawego po brudno-szary z czarną maską.
Sierść prawie równej długości
Lekkie głowy zdarzają się skrajnie rzadko, jednak w porównaniu do bardzo masywnej czaszki, kufa może wydawać się zbyt lekka. Linie głowy bardzo płynne, jakby odlane.
Psy z reguły bardzo potężne, jednak rzadko zdumiewają ogromnym wzrostem.
W Turkmenistanie spotyka się czysto białe, białe z rudymi, - lub słomkowymi plamami .
Stosunek białego do rudego lub słomkowego jest bardzo różny, od rzadkich nie dużych plam , do prawie jednolitych umaszczeń z niedużymi znaczeniami.
U wielu psów na ciemieniu , występuje owalne , rude lub słomkowe znamię,wedle jednej z legend, to znamię zwane jest " palcem Boga" !
Legenda głosi , że Bóg, albo Święty, w zależności od regionu, przyłożył do ciemienia czworonożnego pasterza palec i powiedział: " TO PRAWDZIWY PIES" , od tej pory środkowo azjatycki wołkodaw nosi na głowie pamiętne oznaczenie.

W innych rejonach , częstokroć położonych w sąsiedztwie, za "PSY ŚWIĘTYCH ", które jak głosi inna legenda, potrafią odganiać siły zła, uważa się śnieżnobiałe psy z czarnymi oczami i nosem.
Natomiast dość często , na południu i wschodzie Tadżykistanu , oraz na
wschodzie Uzbekistanu i południowym wschodzie Kazachstanu , występujące " czterookie " , to ciemnej barwy zwierzęta z jasnymi plamkami na brwiach., lub czarne z żółtym lub rudym podpalaniem., często z białymi znaczeniami.

Czterookie psy były szczególnie poważane przez czcicieli ognia, pies taki towarzyszył im w obrzędach pogrzebowych, ----- ochraniał swoim drugim spojrzeniem ducha zmarłego , odganiając złe duchy .
Na wschodzie Uzbekistanu zwane są " TURKUZAMI"., mają mocny kościec, pojemną klatkę piersiową, masywną głowę, przełom czołowy bardzo często dosyć wyraźny.

Dużą zaletą Turkmeńskich psów jest bardzo mocny kościec, na łopatkach występuje często dłuższy włos, tworzący grzywę., szczególnie zimą, dłuższy włos sprawia wrażenie pewnej kosmatości.

Do najbardziej typowych wad budowy tej odmiany zalicza się nieco okrągłą mózgo czaszkę, ostro zaznaczony stop, odstające powieki , skrócony format, . Psy tej odmiany w swoim kraju nazywane są ałabajami, ( w tłum. pstrokaty, łaciaty pies) a w literaturze kynologicznej TURKMEŃSKI AŁABAJ.
Podobnie jak w Turkmenistanie w Uzbekistanie również występują psy o maści jasno- rudej i słomkowej z białymi znaczeniami., również łaciate z brunatnymi , rudymi i słomkowymi plamami.

Nie znając miejsca urodzenia psa, praktycznie trudno odróżnić te odmiany, z tym że psy z Uzbekistanu mają nieco niższe parametry niż Ajabaje z Turkmenistanu.
Umaszczenia czarne z białym, i białe z czarnym występują zarówno w części Uzbekistanu, Tadżykistanu i Turkmenistanu.
Wszystkie one mają głowy o bardzo prawidłowych liniach , są wysokie, przy dostatecznej szerokości czaszki i często wyraźnie garbatym grzbiecie nosa.
Najlepsze egzemplarze łączą ogromną moc z lekkością ruchów. Do wad należą jasne oczy przy prawie czarnym umaszczeniu.
W obwodzie samarkandzkim w regionie NURATY takie psy nazywane są "NURATYŃCAMI ".
OSOBNE ODMIANY "cegło głowych" to :
czarne i biało- czarne maści., a także czarne płaszczowe z Tadżykistanu ---- średni wzrost, krępa budowa, szeroka klatka piersiowa, niewielka głowa, i czarno- cętkowane z Turkmenistanu i Uzbekistanu , nazywane często perskimi lub " PERSAMI " , te ostatnie, są wysokiego wzrostu, , o dostatecznym kośćcu, szerokiej mózgo- czaszce , kufie zwykle niedostatecznie wypełnionej pod oczami , często zbyt lekkiej .
Pomimo dużych rozmiarów i masywności, psom tego typu często brakuje harmonii budowy, są zbyt wysoko nożne, i przy dostatecznej głębokości klatka piersiowa jest niezbyt szeroka.
Typowe braki: CEGŁOGŁOWYCH :
Tendencja do limfatyczności. budowy, wzrost poniżej pożądanego.
Spionowanie tylnych kończyn. , skrócony format., u białych silna tendencja do osłabienia pigmentu, u jasnej Turkmeńskiej odmiany spotyka się psy z brązowym nosem.
Skrócenie kufy, związane często z nieprawidłowym zgryzem i/ lub nie pełnym uzębieniem.

SARKANDŻYK
W Uzbekistanie i Kirgizji, spotyka się często rzadką w dzisiejszych czasach odmianę- zwaną SARKANDŻYK. Charakterystyczną cechą Sarkandżyka jest jaskrawo –rude, lub wręcz czerwone umaszczenie, z białymi znaczeniami. Pysk nieco w jaśniejszej tonacji.
Tułów bardzo mocny, masywny, o nieco wydłużonym formacie, co jest związane z długą , pojemną i głęboką klatką piersiową.
Sierść na całym korpusie , jednolita, dość długa, niezbyt twarda bez podszerstka.
Ogon często nie kopiowany, tworzący puszystą kitę, z obowiązkową białą końcówką .
Bardzo oryginalny pies, przypominający gigantycznego lisa. !!! Podobno posiada wysokie walory użytkowe.
Niedostatki: częstym niedostatkiem jest głowa , zbyt lekka do tułowia.

NIEDŹWIEDZIOGŁOWE
Taki sam stosunek części czaszkowej do twarzowej jak u "cegłogłowych" =3:2
Cecha charakterystyczna: WYSTAJĄCE POLICZKI. i nieco okrągła czaszka.
W tym typie spotyka się często szereg mocnych i harmonijnie zbudowanych psów., o bardzo poprawnych liniach budowy .
Umaszczenie tak różne, że nie może służyć jako wyznacznik

W Turkmenistanie: często białe , białe z szaro pręgowanymi łatami.
W Uzbekistanie: często czarne.
W Kazachstanie: przeważają wilczasto- szare z czarnymi maskami.
W Kirgistanie: oprócz w/w są jeszcze czysto białe i jasno- słomkowe.

Występujące braki to:
Zbyt duża okrągłość czaszki, zbyt wystające policzki i nieco skośnie ustawione oczy stanowią cechy mało typowe dla rasy charakterystyczne natomiast dla wschodnich odmian OWCZARKA KAUKAZKIEGO.
Psów o których mówi się , że ten azjata " kaukazi " nie powinno się pod żadnym pozorem używać do hodowli. !
Typowi temu sądzone jest prawdopodobnie wchłonięcie przez różne odmiany "cegłogłowych "psów.

WNIOSKI
Na podstawie doświadczeń zorganizowanych Hodowli , można zauważyć wyraźnie że:
SKRZYŻOWANIE PSÓW , NAWET DOSKONAŁEGO EKSTERIERU , LECZ RÓŻNYCH TYPÓW , DAJE ZWYKLE MAŁO INTERESUJĄCE POTOMSTWO , na dodatek z ISTOTNYMI NIEDOSTATKAMI.
Prawdopodobnie przyczyny tego zjawiska tkwią w tym, że ich populacje rozdzieliły się tak dawno, że ich GENOTYPY, nieprawidłowo się łączą.

GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU WEWNĄTRZ RASOWYCH TYPÓW:

E.N. MYCZKO i W.A.BIELENKIJ DORADZA :
Jakie założenia powinni postawić sobie hodowcy w zorganizowanej i zaplanowanej hodowli Owczarka środkowo- azjatyckiego?
Należy :
po pierwsze: USTALIĆ KIERUNEK ROZWOJU WYBRANEGO TYPU.
po drugie: ODPOWIEDNIO DOBRAĆ RASOWY TRZON,
po trzecie: STOSOWAĆ KOLEJNO: INBRED I OUTBRED .
A jak powinno się łączyć w/w wewnątrz rasowe TYPY pomiędzy sobą?
Proponowane kierunki rozwoju :

KLINOGŁOWE
Ponieważ ich budowa znacznie różni się od budowy innych typów, przy skrzyżowaniu z "cegłogłowymi" lub " niedzwiedziogłowymi" dają zwykle mało interesujące potomstwo.
A następne pokolenia prezentują bardzo różne typy.
Przy doborze par w obrębie tego samego typu , należy wybierać osobniki posiadające jak najmniej charakterystycznych niedostatków , odnośnie lekkości budowy i spłaszczonej klatki piersiowej.
W przyszłości istnieje możliwość wyodrębnienia " klinogłowych" OSA w odrębną rasę

CEGŁOGŁOWE
Dobre skojarzenia dają piaskowe psy z Tadżykistanu i Uzbekistanu z Turkmeńskimi Ałabajami.. Często rodzą się psy z masywnymi głowami , płaskimi czaszkami i masywnymi kufami o bardzo płynnych liniach .
Co najważniejsze te cechy przekazywane są również na następne pokolenia.
Te trzy odmiany są na tyle bliskie że można prowadzić wspólną hodowlę.
W hodowli jasnych odmian, szczególnie trzeba zwracać uwagę na zachowanie proporcji czaszkowo twarzowej 3:2, ponieważ przy skróceniu kufy wzrasta prawdopodobieństwo pojawienia się wadliwych zgryzów.
Bardzo zachęcające rezultaty przynosi również kojarzenie czerwonej odmiany SARKANDŻYKA z jasnymi odmianami ałabajów, potomstwo uzyskuje, potężny , masywny korpus, ciężką głowę o poprawnych liniach i żywe umaszczenie.
Czarną odmianę najlepiej hodować osobno, Przy skrzyżowaniu z jasnymi odmianami otrzymuje się również interesujące potomstwo, jednak w umaszczeniu występują często czarne duże czarne plamy rozmieszczone niesymetrycznie na białym tle., zwane umaszczeniem ROZCZŁONKOWANYM, ponieważ wizualnie burzy ono sylwetkę zwierzęcia.
W hodowli potomków z takiego połączenia znowu pojawiają się dwie odmiany.
W hodowli samej czarno białej odmiany, selekcję trzeba prowadzić dając pierwszeństwo psom z grubą kością i płaską pokrywą czaszki, o ciężkiej głowie, z CIEMNYMI OCZAMI.
Najefektowniejsze umaszczenie to ciemny pies ze stosunkowo niewielkimi białymi znaczeniami, najlepiej minimalnej wielkości.

Czarne " tadżyki " można krzyżować z "nuratyńcami" i " turkuzami".
W rezultacie szczeniaki rodzą się z masywnymi czaszkami, ciężką budową i osiągają pożądany wzrost.
W tych skrzyżowaniach pojawiają się często szczeniaki o pręgowanym umaszczeniu, jako cecha recesywna.
Skrzyżowanie czarnych "tadżyków" z "persami" jest mniej pożądane gdyż występuje w nim duże prawdopodobieństwo pojawienia się psów z lekkimi kufami.
Turkuzy można natomiast łączyć jak wspomniano wyżej z "nurtyńcami" jak również z "persami", szczeniaki dziedziczą ciężkie głowy i mocny kościec.

NIEDŹWIEDZIOGŁOWE
UWAGA: przypominamy, że psy z silnie rozwiniętymi policzkami i skośnie ustawionymi oczami uważane są za nietypowe. I należy wykluczyć je z hodowli..
Jeżeli cechy te są słabo wyrażone, niedźwiedzio- głowe można hodować same., pamiętając jednak o nie utrwalaniu nie pożądanych cech u potomstwa.
Najmniej ryzykowne skojarzenia ------skrzyżowanie z najbardziej podobną odmianą "cegło-głowych. ": często potomstwo zachowuje masywną czaszkę cegłogłowych, jednak policzki są już mniej wyrażone.
Nie pożądane jest natomiast kojarzenie " niedźwiedziogłowych " z "klinogłowymi", gdyż u potomstwa , prawie na pewno pojawią się osobniki o leszczowatej budowie i zaostrzonej kufie.

POMIARY - PARAMETRY
W tabeli podane są uśrednione dane z pomiarów wykonanych w 1996r przez . Myczko/Bielenkija.
UWAGA:
Pokazują one wymiary najczęściej spotykanego a nie idealnego osobnika.

TABELA I ŚREDNIE PARAMETRY RASY OSA.
PŁEĆ
Wysopkość w kłębie w cm
Obwód nadgarstka w cm
INDEKS KOSTNY
Długość głowy w cm
Obwód głowy w cm
Obwód pyska w cm.
PIES
71 (94)
14 (1 Cool

19.7 (23)
29 (35)
54(70)
32(40)
SUKA
65 (7 Cool

12 (15)
18.5 (21)
27 (31)
46 (55)
28 (36)
INDEKS KOSTNY = ( Obwód nadgarstka / wysokość w kłębie ) X 100
INDEKS FORMATU =( Skośna długość tułowia / wysokość w kłębie) X 100
W nawiasach pokazane są maksymalne wymiary otrzymane przez autorów.

Dane otrzymane z pomiarów najlepszych przedstawicieli rasy, mogą być uważane za wskaźniki pożądane, czyli te którymi kieruje się Hodowca w swojej pracy.
Maksymalne wskaźniki, ukazują jednak pewną granicę, której HODOWCA –NIE POWINIEN PRZEKRACZAĆ, NAWET W MARZENIACH.

WYSOKOŚĆ w KŁĘBIE
Podczas podróży po Azji Srodkowej, często słyszy się legendy, o psach powyżej 1 m, w kłębie, jednak takich olbrzymów nikt jeszcze nie widział. Często psy, sprawiające wrażenie gigantów, przy pomiarach, rzadko przekraczały 85 cm, w kłębie.
Z 11-tu psów powyżej 90cm, tylko 2 były zbudowane dostatecznie harmonijne, pozostałe posiadały cały zbiór anatomicznych defektów.
Tak jak wzrost u OSA, w walce z drapieżnikami jest dość ważny, za pożądany uważa się od 75-85cm.
Przy czy trzeba podkreślić, że :

HARMONIA BUDOWY, odpowiednia do typu i płci
JEST ZAWSZE WAŻNIEJSZA OD WYSOKOŚCI W KŁĘBIE.!!!

Odnośnie wagi psa, zważono ok. 70 samców, i średnia masy ciała wynosiła: 60- 70kg.
Przy skrajnych wskaźnikach: 49- 82 kg.
Dla suk skrajne dane to 31-64 kg.

OBWÓD NADGARSTKA - INDEKS KOSTNY
Im bardziej grubokościsty OSA, tym lepiej, jednak rzeczywistość jest taka że u najlepszych samców obwód nadgarstka wynosi: 16- 17 cm.

UWAGA:
Do tego pomiaru należy podchodzić bardzo odpowiedzialnie , kiedy początkujący kynolodzy otrzymują obwód nadgarstka =20 cm, należy przypomnieć że wskaźnik ten u konia jest mniejszy !
Największy , UNIKALNY wskaźnik uzyskany został u 4- letniego samca i wynosił = 18 cm.!
INDEKS KOSTNY u samców wynosi w idealnym przypadku = 20cm. i więcej. Dla bardzo rosłych samców dopuszcza się indeks kostny 19cm. ,

u niskich (poniżej 70cm w kłębie,) wymaga się indeksu min. 21cm.
u suk- indeks kostny= 20 cm

U NAJLEPSZYCH PRZEDSTAWICIELI RASY INDEKS KOSTNY JEST JESZCZE WYŻSZY.

DŁUGOŚĆ GŁOWY:
Chciałoby się widzieć głowy długie, bez naruszenia harmonii. W pewnej mierze wskaźnik ten związany jest ze wzrostem.
U samców= min.30cm,
U suk = min 28cm i więcej.

OBWÓD GŁOWY.
Jeden z ważniejszych wskaźników rasowości.
Za dobry wynik można uważać obwód ponad 55cm , dla klinogłowych to już doskonały wynik. Największy pomiar jakiego dokonano u Zw. Klubu 1992, to 70 cm.
U suk które już rodziły, ( po oszczenieniu w wyniku zmian przemiany fosforowo wapniowej, czaszka suk powiększa się ) za dobry można uważać obwód głowy =46 cm.
Ostateczne rozmiary i linie , głowa suk osiąga po drugim a nawet trzecim porodzie.
Tak więc pożądany wskaźnik dla rosłych suk po drugim oszczenieniu zbliża się do 50cm. , dla mniejszych = 47-----48 cm.

OBWÓD PYSKA POD OCZAMI
Dla samców dobre wskaźniki zaczynają się od 33 cm., pożądane od 35 cm, i więcej.......
Dla suk od 30 cm, u najlepszych przedstawicielek = od 32 i więcej.
Dla klinogłowych wymiary można pomniejszyć o 2 cm.

OBWÓD KLATKI PIERSIOWEJ
Wskażnik jest mało wiarygodny , ze względu na trudności i pracochłonność pobrania prawidłowych wymiarów, szczególnie w warunkach polowych.
Orientacyjnie można powiedzieć że u najlepszych samców obwód klatki piersiowej wynosi nie mniej niż 100 cm.
U suk wymiary zależą od stanu fizjologicznego ( podczas ciąży znaczne różnice) dlatego danych nie podaje się.

SKOŚNA DŁUGOŚĆ TUŁOWIA.
Wskaźnik słabo odtwarzalny w warunkach polowych
Błąd w pomiarach skośnej długości prowadzi do nieprawidłowego określenia INDEKSU FORMATU..
Na podstawie pomiarów szkolonych OSA, uznano za optymalny INDEKS FORMATU :
U SAMCÓW =102- 104 ,
U SUK: =104- 106.

TABELA 2 PROCENTOWA CZĘSTOTLIWOŚĆ TYPÓW ZGRYZÓW U OSA-ki
utrzymywanych w tradycyjny sposób
Charakter użytkowania psa
ZGRYZ w %
nożycowy
Cęgowy/przodozgryz
Tyłozgryz
nieokreślony
Olidoncja/wrodzony brak zębów
czabański
77
13
2
8
6
bojowy
53
30
2
15
18
Większość psów czabańskich w wieku do 4- lat, miała NOŻYCOWY lub ŚCISŁY NOŻYCOWY ZGRYZ
Wśród psów używanych do walk, w środkowo azjatyckich miastach u wielu występował ZGRYZ CĘGOWY lub PRZODOZGRYZ..